Հայաստանի Հանրապետություն
Open Budget Survey Results
Հանրային մասնակցություն
11
Բյուրեի վերահսկողություն
59
Թափանցիկություն
60
Open Budget Survey 2023
Կառավարության կողմից բյուջեի մասով կայացվող որոշումները՝ ինչ հարկեր գանձել, ինչ ծառայություններ մատուցել և որքան պարտք վերցնել, կարևոր հետևանքներ ունեն հասարակության բոլոր անդամների համար: Երբ կառավարությունները հանրությանը տրամադրում են տեղեկատվություն և իմաստալից ուղիներ վերը նշված որոշումներում ներգրավվելու համար, մենք կարողանում ենք ավելի արդյունավետորեն ապահովել, որ հանրային միջոցների ծախսվեն հանրային շահերի համար։
Բաց բյուջեի հետազոտությունը (ԲԲՀ) աշխարհի միակ անկախ, համեմատական և փաստահեն հետազոտական գործիքն է, որտեղ կիրառվում են միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներ գնահատելու համար պետական բյուջեի մասին տեղեկատվության հանրային հասանելիությունը, հանրության համար պետական բյուջեին առնչվող բյուջետային գործընթացին մասնակցելու՝ օրենքով սահմանված հնարավորությունները, և բյուջետային վերահսկողության ինստիտուտների, այն է, օրենսդիր և ազգային հաշվեքննիչ մարմինների, դերը։
Հետազոտությունն օգնում է տեղական քաղաքացիական հասարակությանը գնահատել և կառավարության հետ քննարկել հանրային միջոցների հաշվետվությունները և այդ միջոցների օգտագործման հարցերը: ԲԲՀ-ի այս 9-րդ հրատարակությունն ընդգրկում է 125 երկիր:
Country Specific Assessments
ԲԲՀ-ի այս մասը չափում է այն տեղեկատվության հանրային հասանելիությունը, որը վերաբերում է կառավարության կողմից հանրային ռեսուրսների հավաքագրմանն ու ծախսմանը: Այն գնահատում է ութ հիմնական բյուջետային փաստաթղթերի առցանց հասանելիությունը, արդիականությունը (ժամանակին հրապարակումը) և համապարփակությունը ՝ օգտագործելով 109 հավասար վիճակագրական քաշ ունեցողցուցիչներ,և գնահատում է յուրաքանչյուր երկիրը 0-ից 100 սանդղակով: Թափանցիկության 61 կամ ավելի գնահատականը ցույց է տալիս, որ երկիրը, ամենայն հավանականությամբ, բավականաչափ նյութ է հրապարակում՝ աջակցելու բյուջեի մասին տեղեկացված հանրային բանավեճին:
Բյուջեի թափանցիկությունը Հայաստանում՝ համեմատած այլ երկրների հետ
Ինչպե՞ս է փոխվել ժամանակի ընթացքում Հայաստանի բյուջեի թափանցիկության համաթիվը
Բյուջետային փաստաթղթերի հանրային հասանելիությունը Հայաստանում
| Փաստաթուղթ | 2021 | 2023 |
|---|---|---|
| Նախաբյուջետային ուղերձ | ||
| Գործադիրի բյուջետային առաջարկ (պետական բյուջեի նախագիծ) | ||
| Հաստատված բյուջե | ||
| Քաղաքացու բյուջե | ||
| Եռամսյակային կատարման հաշվետվություններ | ||
| Կիսամյակային հաշվետվություն | ||
| Պետական բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվություն | ||
| Պետական բյուջեի կատարման վերաբերյալ Հաշվեքննիչ պալատի եզրակացություն |
Որքանո՞վ է համապարփակ բյուջետային առանցքային փաստաթղթերի բովանդակությունը, որոնք Հայաստանում հասանելի են հանրությանը:
| Հիմնական բյուջետային փաստաթուղթ | Փաստաթղթի նպատակը և բովանդակությունը | Գնահատման բյուջետային տարին | Փաստաթղթի բովանդակության գնահատականը |
|---|---|---|---|
| Նախաբյուջետային ուղերձ (Հայաստանի դեպքում բովանդակությամբ համապատասխանում է Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրին) | Ներկայացնում է հարկաբյուջետային քաղաքականության ընդհանուր պարամետրերը նախքան բյուջեի նախագծի ներկայացումը, ընդհանուր գծերով տալիս է կառավարության տնտեսական կանխատեսումները, ակնկալվող եկամուտները, ծախսերը և պարտքը | 2023 | 100 |
| Գործադիրի բյուջետային առաջարկ (պետական բյուջեի նախագիծ) | Գործադիրի կողմից ներկայացվում է օրենսդիր մարմնին հաստատման, մանրամասնում է եկամուտների աղբյուրները, հատկացումները նախարարություններին, առաջարկվող քաղաքականության փոփոխությունները, և երկրի ֆինանսական վիճակը հասկանալու համար կարևոր այլ տեղեկություններ | 2023 | 57 |
| Հաստատված բյուջե | Օրենսդիր մարմնի կողմից հաստատված բյուջեն | 2023 | 89 |
| Քաղաքացու բյուջե | Պետական բյուջեի նախագծի կամ Հաստատված բյուջեի ավելի պարզ և պակաս տեխնիկական տարբերակը, որը նախատեսված է հանրությանը պետական բյուջեի վերաբերյալ հիմնական տեղեկությունները փոխանցելու համար | 2022 | 33 |
| Եռամսյակային կատարման հաշվետվություններ | Ներառում է տեղեկատվություն տարբեր ժամանակահատվածների ընթացքում փաստացի հավաքագրված եկամուտների, փաստացի կատարված ծախսերի և առաջացած պարտքերի վերաբերյալ: Հրապարակվում է եռամսյակային կամ ամսական պարբերականությամբ | 2022 | 85 |
| Կիսամյակային հաշվետվություն | Բյուջետային տարվա կեսին բյուջեի կատարման համապարփակ գնահատում․ ներառում է տնտեսական կանխատեսումների գնահատում և բյուջետային վերջնական արդյունքների թարմացված կանխատեսում. | 2022 | Not Produced |
| Պետական բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվություն | Նկարագրում է կառավարության ֆինանսական վիճակը բյուջետային տարվա վերջում, և տեսականորեն, գնահատում է քաղաքական նպատակներին հասնելու հարցում ձեռք բերված առաջընթացը | 2021 | 74 |
| Պետական բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվության վերաբերյալ Հաշվեքննիչ պալատի եզրակացություն | Մշակվում է բարձրագույն հաշվեքննիչ հաստատության կողմից․ փաստաթղթում քննվում է կառավարության տարեվերջյան հաշիվների հավաստիությունը և ամբողջականությունը | 2021 | 57 |
ԲԲՀ 2023-ին Հայաստանի թափանցիկության համաթվի արժեքը հավասար է 60-ի, որը մոտ է նրա ԲԲՀ 2021-ի արժեքին։
Ի՞նչ է փոխվել ԲԲՀ 2023-ում։
Հայաստանն ընդլայնել է բյուջետային տեղեկատվության հասանելիությունը․
Առաջարկություններ
Բյուջեի թափանցիկությունը բարելավելու համար Հայաստանը պետք է առաջնահերթություն տա հետևյալ գործողություններին
ԲԲՀ-ը գնահատում է հանրությանը բյուջետային գործընթացի տարբեր փուլերում բովանդակալից մասնակցությունն ապահովող օրենքով և այլ իրավական ակտերով սահմանված հնարավորությունները: Այն ուսումնասիրում է կառավարության գործադիր, օրենսդիր և բարձրագույն հաշվեքննիչ հաստատության գործելակերպը՝ օգտագործելով 18 վիճակագրական հավասար կշիռ ունեցող ցուցիչներ, որոնք համահունչ են հարկաբյուջետային քաղաքականությանը հանրային մասնակցության գլոբալ նախաձեռնության սկզբունքներին (Principles of Public Participation in Fiscal Policies ) և գնահատում է յուրաքանչյուր երկիր 0-100 սանդղակով:
Հանրային մասնակցության ոլորտում Հայաստանն ունի 11 միավոր (100 միավորից)։
Հանրային մասնակցությունը Հայաստանում՝ այլ երկրների համեմատ
Լրացուցիչ տեղեկությունների համար տե՛ս այստեղ հանրության մասնակցության նորարարական գործելակերպերն աշխարհում:
Բյուջետային գործընթացին հանրության մասնակցության հնարավորությունների ծավալը
(գործադիր)
(օրենսդիր)
(գործադիր)
(բարձրագույն հաշվեքննիչ հաստատություն)
Առաջարկություններ
Հայաստան ֆինանսների նախարարությունը ստեղծել է բյուջեի մշակման փուլում հանրային խորհրդակցության մեխանիզմ, սակայն բյուջետային գործընթացում հանրային մասնակցության հետագա ընդլայնման նպատակով պետք է տրվի առաջնահերթություն հետևյալ գործողություններին.
Հայաստան ի օրենսդիր մարմնի, Ազգային ժողովի, համար առաջնահերթ պետք է լինեն հետևյալ գործողությունները․
քննարկումներին և ներկայացնեն իրենց առաջարկները և կարծիքները։
Հայաստանի բարձրագույն հաշվեքննիչ մարմնի, Հաշվեքննիչ պալատի համար առաջնահերթ պետք է լինեն հետևյալ գործողությունները․
ԲԲՀ-ն ուսումնասիրում է նաև օրենսդիր մարմինների և բարձրագույն հաշվեքննիչ հաստատությունների դերը բյուջետային գործընթացում և նրանց կողմից այդ գործընթացի նկատմամբ վերահսկողության աստիճանը։ Յուրաքանչյուր երկիր գնահատվում է 0-ից 100 սանդղակով՝ հիմնված 18 հավասար վիճակագրական կշիռ ունեցող ցուցանիշների վրա: Բացի այդ, հետազոտությունը լրացուցիչ տեղեկություններ է հավաքում անկախ ֆիսկալ հաստատությունների վերաբերյալ (տե՛ս Ներդիրը):
Հայաստանի օրենսդիր մարմինը և բարձրագույն հաշվեքննիչ հաստատությունը միասին ապահովում են բյուջետային գործընթացի նկատմամբ սահմանափակ վերահսկողություն՝ ստանալով վերահսկողության համաթվի 59 բաղադրյալ միավոր (100-ից): Առանձին վերցրած՝ յուրաքանչյուր հաստատության վերահսկողության աստիճանը ներկայացված է ստորև.
Օրենսդրական վերահսկողություն
Հաշվեքննիչ վերահսկողություն
Առաջարկություններ
ՀՀ Ազգային ժողովը ապահովում է պատշաճ վերահսկողություն բյուջեի ցիկլի պլանավորման փուլում և թույլ վերահսկողություն՝ կատարման փուլում: Վերահսկողությունը բարելավելու համար՝ պետք է առաջնահերթ լինեն հետևյալ գործողությունները.
Հայաստանի Հանրապետության Հաշվեքննիչ պալատի անկախությունն ուժեղացնելու և հաշվեքննիչ վերահսկողությունը բարելավելու նպատակով ձեռնարկել հետևյալ քայլերը.
Անկախ ֆիսկալ հաստատությունների ստեղծման ձևավորվող գործելակերպը
Հայաստանը չունի անկախ ֆինանսական հաստատություն (ԱՀՀ): ԱՀՀ-ները գնալով ավելի են ճանաչվում որպես բյուջետային գործընթացի ընթացքում գործադիրին և/կամ խորհրդարանին արժեքավոր անկախ և անկողմնակալ տեղեկատվություն տրամադրողներ:
*Այս ցուցանիշները *չեն* գնահատվում բաց բյուջեի հետազոտության մեջ:
Methodology
2023թ․ ԲԲՀ-ում գնահատվել են միայն այն փաստաթղթերը, որոնք հրապարակվել են մինչև 2022 թվականի դեկտեմբերի 31-ը և մինչ այդ ժամկետը տեղի ունեցած իրադարձությունները, գործունեությունը կամ զարգացումները։:
Հետազոտությունը հիմնված է յուրաքանչյուր երկրում անկախ բյուջետային փորձագետի կողմից լրացված հարցաշարի վրա.
Վարուժան Հոկտանյան
Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն հասարակական կազմակերպություն
Սարյան փողոց, 12, 5-րդ հարկ
Երևան 0002 Հայաստան
Հետազոտության արդյունքների ստուգման նպատակով յուրաքանչյուր երկրի լրացված հարցաշարի նախագիծն այնուհետև գրախոսվումվում է անանուն անկախ փորձագետի կողմից, ինչպես նաև, Հայաստանի պարագայում, ՀՀ ֆինանսների նախարարության ներկայացուցչի կողմից։.