Türkiye
Open Budget Survey Results
Halkın Katılımı
0
Bütçe Gözetimi
61
Şeffaflık
64
Open Budget Survey 2023
Hangi vergilerin alınacağı, hangi hizmetlerin sağlanacağı ve ne kadar borç alınacağı gibi hükümet tarafından verilen bütçe kararlarının, toplumun tüm fertleri için önemli sonuçları vardır. Hükümetler bu kararlara halkın katkıda bulunması için bilgi ve manidar yöntemler sağladığında, kamu paralarının kamu çıkarları için daha iyi bir şekilde kullanılmasını sağlayabiliriz.
Açık Bütçe Anketi (OBS), merkezi hükümetin bütçe bilgilerine kamunun erişimini, halkın ulusal bütçe sürecine katılımı için sağlanan resmi fırsatları, yasama organları ile ulusal denetim ofisleri gibi bütçe gözetim kurumlarının bütçe sürecindeki rolünü değerlendirmek için uluslararası kabul görmüş kriterleri kullanan dünyanın tek bağımsız, karşılaştırmalı ve gerçeklere dayalı araştırma aracıdır.
Anket, yerel sivil toplumun, kamu fonlarının raporlanması ve kullanımı konusunda hükümetlerini değerlendirmesine ve onlarla görüşmesine yardımcı olmaktadır. OBS'nin bu 9. baskısı 125 ülkeyi kapsamaktadır.
Country Specific Assessments
OBS'nin bu kısmı, merkezi hükümetin kamu kaynaklarını nasıl topladığı ve harcadığı hakkındaki bilgilere halkın erişimini ölçer. Sekiz temel bütçe belgesinin çevrimiçi olarak erişilebilirliği, zamanlılığı ve kapsamlılığını, 109 eşit ağırlıklı gösterge kullanarak değerlendirir ve her ülkeyi 0'dan 100'e kadar puanlar. Şeffaflık puanının 61 veya üzeri olması, bir ülkenin bütçeyle ilgili kamuoyunda bilinçli tartışmayı destekleyecek kadar materyal yayınlama olasılığının yüksek olduğunu gösterir.
Diğerleriyle karşılaştırıldığında Türkiye'deki şeffaflık durumu
Türkiye için şeffaflık puanı zaman içinde nasıl değişti?
Türkiye'deki bütçe belgelerinin kamuya açık olması durumu
| Belge | 2012 | 2015 | 2017 | 2019 | 2021 | 2023 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ön Bütçe Açıklaması | ||||||
| Yürütme Bütçesi Teklifi | ||||||
| Yürürlüğe Giren Bütçe | ||||||
| Vatandaş Bütçesi | ||||||
| Yıl İçi Raporlar | ||||||
| Yıl Ortası İncelemesi | ||||||
| Yıl Sonu Raporu | ||||||
| Denetim Raporu |
Türkiye'nin kamuoyuna sunduğu temel bütçe belgelerinin içeriği ne kadar kapsamlı?
| Temel bütçe belgesi | Belgenin amacı ve içeriği | Değerlendirilen mali yıl | Belge içerik puanı |
|---|---|---|---|
| Ön Bütçe Açıklaması | Yürütme Bütçesi Teklifi öncesinde mali politikaların geniş parametrelerini açıklar; Hükümetin ekonomik tahminini, beklenen gelirini, harcamalarını ve borcunu ana hatlarıyla belirtir. | 2023 | 67 |
| Yürütme Bütçesi Teklifi | Yürütme organı tarafından yasama organının onayına sunulan bu belge, gelir kaynaklarını, bakanlıklara yapılan tahsisleri, önerilen politika değişikliklerini ve ülkenin mali durumunu anlamak için önemli olan diğer bilgileri ayrıntılarıyla açıklar. | 2023 | 67 |
| Yürürlüğe Giren Bütçe | Yasama organı tarafından onaylanan bütçe. | 2023 | 89 |
| Vatandaş Bütçesi | Hükümetin Yürütme Bütçesi Teklifinin veya Yürürlüğe Giren Bütçenin daha basit ve daha az teknik versiyonu olup, önemli bilgileri halka iletmek için tasarlanmıştır. | 2022 | Geç Yayınlandı |
| Yıl İçi Raporlar | Farklı aralıklarla toplanan fiili gelirler, yapılan fiili harcamalar ve oluşan borçlara ilişkin bilgileri içerir ve üç ayda bir veya aylık olarak yayınlanır. | 2022 | 100 |
| Yıl Ortası İncelemesi | Mali yılın ortası itibarıyla bütçenin uygulanmasına ilişkin kapsamlı bir güncelleme olup, ekonomik varsayımlara dair bir inceleme ve bütçe sonuçlarına ilişkin güncellenmiş tahminler içerir. | 2022 | 48 |
| Yıl Sonu Raporu | Hükümet hesaplarının mali yılın sonundaki durumunu açıklar ve ideal olarak bütçe politikası hedeflerine ulaşma yönünde kaydedilen ilerlemeye ilişkin bir değerlendirme içerir. | 2021 | 59 |
| Denetim Raporu | Yüksek denetim kurumu tarafından hazırlanan bu belge, hükümetin yıl sonu hesaplarının sağlamlığını ve eksiksizliğini sorgular. | 2021 | 38 |
Türkiye'nin OBS 2023'teki şeffaflık puanı 64, 2021'deki puanına göre biraz daha yüksek.
OBS 2023'te neler değişti?
Türkiye, bütçe bilgilerinin mevcudiyetini şunları yaparak artırmıştır:
Öneriler
Türkiye, bütçe şeffaflığını geliştirmek için aşağıdaki eylemlere öncelik vermelidir:
OBS, bütçe sürecinin farklı aşamalarına anlamlı ölçüde katılım sağlanması için halka sunulan resmi fırsatları değerlendirir. Merkezi hükümetin yürütme organı, yasama organı ve yüksek denetim kurumunun (SAI) uygulamalarını, Küresel Mali Şeffaflık Girişimi'nin Mali Politikalara Kamu Katılımı İlkeleri ile uyumlu, eşit ağırlıklı 18 göstergeyi kullanarak inceler ve her ülkeyi 0'dan 100'e kadar puanlar.
Türkiye, (100 üzerinden) 0 halk katılım puanına sahiptir.
Diğer ülkelerle karşılaştırılmalı olarak Türkiye'deki halk katılım oranı
Daha fazla bilgi için dünya çapındaki yenilikçi halk katılımı uygulamalarına bakın .
Bütçe sürecine halkın katılımına yönelik fırsatların kapsamı
(yürütme organı)
(yasama organı)
(yürütme organı)
(yüksek denetim kurumu)
Öneriler
Bütçe sürecine halkın katılımını daha da güçlendirmek için Türkiye Strateji ve Bütçe Başkanlığı aşağıdaki eylemlere öncelik vermelidir:
Türkiye Büyük Millet Meclisi aşağıdaki eylemlere öncelik vermelidir:
Türkiye Sayıştayının bütçe sürecine halkın katılımını artırmak için aşağıdaki eylemlere öncelik vermelidir:
OBS, yasama organlarının ve yüksek denetim kurumlarının (SAI) bütçe sürecinde oynadıkları rolü ve ne ölçüde gözetim sağladıklarını inceler; Her ülke, eşit ağırlıklı 18 göstergeye dayalı olarak 0'dan 100'e kadar bir ölçekte puanlanır. Ayrıca anket, bağımsız finans kuruluşlarına ilişkin ek bilgiler de toplamaktadır (Kutuya bakınız).
Türkiye'de yasama organı ve yüksek denetim kurumu birlikte, bütçe süreci boyunca (100 üzerinden) 61 bileşik gözetim puanıyla yeterli gözetim sağlamaktadır. Tek tek ele alındığında, her kurumun gözetiminin kapsamı aşağıda gösterilmektedir:
Yasama gözetimi
Denetim gözetimi
Öneriler
Türkiye Büyük Millet Meclisi, bütçe döngüsünün planlama aşamasında yeterli denetim sağlarken, uygulama aşamasında zayıf denetim sağlamaktadır. Gözetimin iyileştirilmesi için aşağıdaki eylemlere öncelik verilmelidir:
Bağımsız finans kuruluşlarının kurulmasına yönelik yeni ortaya çıkan uygulama
Türkiye bağımsız bir finans kuruluşuna (IFI) sahip değildir. Bağımsız finans kuruluşları, bütçe süreci boyunca Yürütme organı ve/veya Meclise değerli, bağımsız ve partizan olmayan bilgiler sağlayan kuruluşlar olarak giderek daha fazla kabul görmektedir.
*Bu göstergeler Açık Bütçe Anketinde *puanlanmamıştır*.
Metodoloji
Bircan Polat
Turkish Economic and Social Studies Foundation
[email protected]